Co to jest celiakia?

Celiakia, zwana również chorobą trzewną, to schorzenie autoimmunizacyjne trwające całe życie. Charakteryzuje się silną nadwrażliwością na gluten, który w przypadku osób chorych na celiakię działa toksycznie i prowadzi do szeregu powikłań.  Jej objawy mogą być łatwo obserwowalne (forma pełnoobjawowa) lub trudne w diagnostyce (forma ubogoobjawowa i latentna). Dane szacunkowe podają, że częstość występowania celiakii w populacji wynosi około 1%, jednak coraz częściej przypuszcza się, że chorych jest znacznie więcej.

Objawy celiakii

Celiakia może być pełnoobjawowa lub skąpoobjawowa (a nawet bezobjawowa). Najbardziej charakterystyczne objawy występują najczęściej u dzieci, dlatego krąży mylne pojęcie, że choroba dotyczy tylko dzieci. Tymczasem coraz częściej celiakia jest diagnozowana u dorosłych. Celiakia bywa mylona z innymi chorobami związanymi z układem pokarmowym: zespołem jelita drażliwego, alergią.

Najbardziej charakterystyczne objawy celiakii:

• wzdęcia, bóle brzucha,
• biegunki śluzowe i wodniste,
• utrata masy ciała, chudnięcie,
• zaburzenia rozwoju u dzieci,
• niski wzrost,
• obniżony nastrój, depresja.

W przypadku celiakii skąpoobjawowej zmiany chorobowe występują tylko w błonie śluzowej jelita cienkiego. W takim przypadku objawy mogą być bardzo nietypowe lub trudne do połączenia z celiakią. Niestety taka postać występuje najczęściej.

Badania na celiakię – wskazania do wykonania

Wbrew powszechnemu przekonaniu celiakia nie dotyczy wyłącznie dzieci, a wskazaniem do jej wykonania nie są tylko objawy ze strony układu pokarmowego.

Wskazaniami są:

• niewyjaśniona niedokrwistość z niedoboru żelaza,
• podwyższony poziom cholesterolu,
• afty i wrzodziejące zapalenia jamy ustnej (bardzo charakterystyczne),
• niedorozwój szkliwa zębowego,
• ciągłe zmęczenie,
• zaburzenia neurologiczne,
• uporczywe bóle głowy,
• depresja,
• wczesna osteoporoza, bóle kostne i stawowe,
• problemy ze skórą (sugerujące chorobę Dühringa – skórną postać celiakii),
• nawykowe poronienia, problemy z płodnością,
• współistniejące choroby autoimmunizacyjne.

Badania na celiakię – jakie wybrać?

Jeśli podejrzewamy u siebie lub dziecka celiakię należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu lub pediatry. Powinien on skierować pacjenta do specjalisty gastroenterologa. Istotne jest to, żeby bez wykonywania badań nie przechodzić na dietę bezglutenową. Może to spowodować zafałszowanie wyników badań.

Celiakia może być diagnozowana za pomocą:

• badań stężenia dwóch z trzech dostępnych przeciwciał w klasie IgA lub IgG: przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA), przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG), przeciwko deamidowanej gliadynie (potocznie: „nowej gliadynie” DGP lub GAF),
• testów genetycznych w kierunku celiakii EUROArray HLA-DQ2/DQ8 Niemal wszyscy chorzy na celiakię mają gen HLA-DQ2 (występuje u 90-95% chorych) lub HLA-DQ8 (występuje u 5-10% chorych), dlatego negatywny wynik badania genetycznego wyklucza celiakię. Pozytywny wynik natomiast wskazuje na predyspozycję do zachorowania. Jest to mniej inwazyjna niż biopsja metoda diagnostyczna, a badanie można przeprowadzić nawet przebywając na diecie bezglutenowej,
• biopsji jelita cienkiego.

Celiakia – dieta

Osobom ze zdiagnozowaną celiakią zaleca się kategoryczne wykluczenie nawet śladowych ilości glutenu z diety. Oznacza to nie tylko wykluczenie produktów opartych na pszenicy, życie, jęczmieniu czy owsie, ale również wielu gotowych dań, w których składzie występują nawet niewielkie ilości tych składników. Zdecydowana większość celiaków może spożywać certyfikowany owies bezglutenowy (choć białka owsa są dla większości chorych bezpieczne, to jednak sposób przechowywania i pakowania tego zboża powoduje, iż jest on zanieczyszczony zbożami glutenowymi, dlatego dopuszcza się tylko certyfikowane produkty). Zaleca się wnikliwe czytanie etykiet produktów, zwracając również uwagę na klauzule „może zawierać śladowe ilości” lub „na terenie zakładu pakowane są również produkty zawierające gluten”, które mogą sugerować, że pozornie bezglutenowe produkty (np. orzeszki, suszone owoce) również są niebezpieczne dla osób z celiakią. Każde spożycie glutenu będzie powodować zaostrzenie objawów u pacjenta i wyższe prawdopodobieństwo rozwoju kolejnych jednostek chorobowych. Obecnie rynek produktów bezglutenowych jest bardzo szeroki i pacjentom oferuje się zastępniki większości dań w wersjach pozbawionych problematycznego białka (bezglutenowe makarony, pieczywo, słodycze i inne).