Patogeny jelitowe – charakterystyka, diagnostyka i leczenie

W jelicie człowieka znajduje się ok. 10¹² różnych mikroorganizmów, które stanowią integralną część naszego organizmu lub są przejściowymi „pasażerami” pojawiającymi się w układzie pokarmowym. W skład mikrobioty jelitowej wchodzą bakterie, archeony, grzyby i wirusy, a czasem również pierwotniaki. Zazwyczaj są one niegroźne dla funkcjonowania naszego organizmu, a nawet ich obecność może mieć pozytywny wpływ na organizm człowieka. Jednak nieraz dochodzi do sytuacji, kiedy do układu pokarmowego dostają się niepożądane mikroorganizmy, odpowiedzialne za rozwój infekcji, są to tzw. patogeny jelitowe.

Patogeny jelitowe – jakie mogą dawać objawy?

Do najczęstszych objawów infekcji patogenami jelitowymi możemy zaliczyć:

• bóle brzucha,
• biegunki,
• nudności,
• wymioty,
• podwyższoną temperaturę.

Co istotne, „gołym okiem” trudno stwierdzić, który z patogenów odpowiedzialny jest za pojawienie się infekcji, ze względu na to, że przebieg rożnych infekcji jest bardzo podobny. W związku z możliwym ciężkim przebiegiem zakażenia, ważna jest szybka i dokładna diagnostyka pod kątem wykrycia patogenów i niezwłoczne podjęcie odpowiedniego leczenia.

Czym są patogeny jelitowe?

To grupa bakterii, wirusów oraz pasożytów odpowiedzialnych za wywołanie stanu chorobowego w organizmie. Do najczęstszych patogenów wywołujących infekcje żołądkowo-jelitowe należą:

•  bakterie, w tym: Clostridioides difficile wytwarzający toksyny A/B, Campylobacter spp., chorobotwórcze odmiany Escherichia coli, Salmonella spp., Yersinia enterocolitica, Vibrio cholerae, Vibrio parahaemolyticus, Vibrio vulnificus
• wirusy, w tym: Rotavirus A, Adenovirus, Astrovirus, Norovirusy, Sapovirus
• pasożyty, w tym: Cryptosporidium spp., Cyclospora cayetanensis, Entamoeba histolytica, Giardia lamblia.

Skąd pojawiają się patogeny w przewodzie pokarmowym?

Źródła zakażenia lub zarażenia są  różne i w dużej  mierze uzależnione od czynnika etiologicznego, czyli rodzaju patogenu. Najczęściej patogen dostaje się do przewodu pokarmowego poprzez spożycie wody, a także surowej lub niedostatecznie obrobionej termicznie żywności. Do typowych źródeł zakażenia należą:

• produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak: mięso, niepasteryzowane mleko, śmietana, twaróg, jaja, skorupiaki, ryby,
• surowe warzywa.

Znaczenie w rozprzestrzenianiu się zakażeń pokarmowych ma także bezpośredni kontakt z  zainfekowanym człowiekiem i/lub zwierzęciem, a także z jego wydzielinami i wydalinami.

Niektóre patogenne bakterie mogą w niewielkich ilościach znajdować się w naszym przewodzie pokarmowym fizjologicznie i nie powodować dolegliwości. Takim patogenem jest np. toksynotwórczy szczep Clostridioides difficile.

W stanie zdrowia i równowagi mikrobiologicznej (eubiozy) nie dochodzi do rozwoju żadnych objawów. Dopiero przy osłabieniu organizmu lub po antybiotykoterapii może dojść do nadmiernego namnożenia i rozwoju choroby.

Źródłem zakażeń wirusowych jest zwykle drugi człowiek. Do zakażeń wirusowych najczęściej dochodzi drogą kropelkową, przez kontakt bezpośredni lub drogą fekalno-oralną (Rotawirus, Adenowirus, Norowirus, Sapowirus). Niekiedy patogenami wirusowymi możemy również zarazić się przez skażoną wodę i żywność (Norowirus, Sapowirus).

W przypadku zarażeń pasożytami, głównym źródłem jest zakażony człowiek lub zwierzę, a inwazja szerzy się za pośrednictwem zanieczyszczonej wody lub żywności. Zdarzają się przypadki zarażeń podczas kontaktów seksualnych (Entamoeba histolytica).

Co może świadczyć o zakażeniu/zarażeniu układu pokarmowego patogenami jelitowymi?

• Wymioty,
• Ciężka biegunka z odwodnieniem i gorączką,
• Biegunka z krwią,
• Przewlekła biegunka (trwająca ponad 2 tygodnie),
• Towarzyszące biegunce objawy pozajelitowe np. zapalenia stawów,
• Biegunka po podróżach zagranicznych.

Dlaczego zakażenia patogenami jelitowymi są niebezpieczne?

Najbardziej niebezpiecznym objawem zakażeń jelitowych jest ciężka biegunka. Zagraża ona przede wszystkim osobom ze skrajnych grup wiekowych – małym dzieciom i osobom starszym oraz osobom z niesprawnym układem immunologicznym. Ciężkie biegunki mogą doprowadzić do poważnego odwodnienia, zaburzenia świadomości, a nawet do wstrząsu hipowolemicznego. Wstrząs hipowolemiczny jest najgroźniejszym powikłaniem infekcji żołądkowo-jelitowych, spowodowany przez obniżenie objętości płynu pozakomórkowego na skutek odwodnienia. Wymaga natychmiastowej pomocy medycznej, gdyż długotrwały niedobór płynów może uszkodzić narządy, takie jak: nerki, mózg, a bez odpowiedniej interwencji lekarskiej nawet spowodować zgon.

Gdzie można wykonać badania na patogeny jelitowe?

W Instytucie Mikroekologii w Poznaniu oferujemy wykonanie kompleksowego badania pod kątem diagnostyki patogenów jelitowych. Badanie to obejmuje jakościową, molekularną diagnostykę aż 24 czynników infekcyjnych odpowiedzialnych za stany zapalne żołądka i jelit. Uzyskanie wyniku badania możliwe jest nawet tego samego dnia! Dowiedz się więcej na ten temat.

Patogeny jelitowe warto zbadać w przypadku typowych, ww. objawów infekcji żołądkowo-jelitowych oraz w celu badań epidemiologicznych, np. gdy pacjent wykonuje pracę wymagającą kontaktu z żywnością, a także przed przeszczepem mikrobioty jelitowej – FMT (ang. Fecal Microbiota Transplant).